Biblioteca

Seja um dos 14 apoiadores do Ludopédio e faça parte desse time! APOIAR AGORA
Dissertação

Liga de Futebol Mbya Guarani de Santa Catarina

Território, mobilidade e cultura - yvy rupa, djaguatá ha'e nhandereko
Ano

2024

Faculdade/Universidade

Faculdade de Ciências e Tecnologia, Universidade Estadual Paulista

Tema

Dissertação

Área de concentração

Mestrado em Geografia

Páginas

190

Arquivos

Resumo

A Liga Mbya Guarani de Santa Catarina é um campeonato de futebol de sete jogadores, pensado e organizado por e para a comunidade Mbya Guarani do litoral de Santa Catarina, que circulam entre aldeias a cada rodada do campeonato, promovendo integração, conexão, lazer, saúde e alegria. O objetivo central deste trabalho foi mapear tal campeonato e compreender seu papel na mobilidade (guatá) e nos encontros (nheamboaty) que conectam pessoas e seus modos de vida (nhandereko) no extenso, e atualmente fragmentado, território Guarani (Yvy Rupa). Além disso, outros objetivos foram: compreender o “futebol” pré-colonial Guarani (conhecido na literatura como Manga Ñembosarái) relatado por missionários jesuítas antes mesmo da criação do futebol moderno inglês; e, identificar meios de, através do futebol, trazer visibilidade a existência, a resistência e a cultura Guarani. Para isso, foram utilizados os seguintes procedimentos metodológicos: levantamento bibliográfico, levantamento documental em documentos jesuítas, matérias de jornais e vídeo-documentários, observação participante, entrevistas livres e semiestruturadas, transcrição de entrevistas, além de buscar criar um trabalho participativo e anticolonial. Os principais resultados apontaram que a Liga Mbya Guarani de Santa Catarina tece uma rede de relações entre as aldeias, conectando-as e construindo a própria concepção de território Guarani. Além disso, os resultados apontam que o “futebol” pré-colonial Guarani, trata-se de um modelo singularmente similar ao futebol moderno “inglês”, provavelmente tendo-o influenciado.

Palavras-chave: Futebol Guarani; Futebol Indígena; Geografia do Futebol; Território Guarani; Redes Guarani

Resumo (outro idioma)

Ko Liga Mbya Guarani SC má oin peixa oxaúka vã jaoga vaé kuery pé, mbaé xapa jaraá nhande rekoá rupi javyá porã vã. Peixa vy haema joapy mémé jaraá ko javyaá pavê revé. Kovaé mbíapó regua má oin ojexaúka vã ko yvy mbya rekoá regua guí (aguatá) jaexá porã vã mbaeixa pá (Nhanhemboaty) ha’e vy py oin haé kuery ikuaía, ha’e kuery rekoá py ( nhandereko). Haé guí má oin havi jaexavã: mbaexatu rakaé kuêve oin jaoga reguá, oin haé py kuri mangá nhembosarai, Ha’e py jurua mboaé kuery omõmbeú kuri. Haé pyaé manjê oin rakaé jaoga regua, oxauka vã nhande mbaraeté rêgua mbya kuery mbaé. Haé py má ojejapó kuri: O mpambaé ojejapó ko kuatiá para py oin havã, haé guí ko oxauka eté avã. Oin havi rakaé jurua kuery oikuaá pota vã nhande reko regua guí, haé vy py nhande rentarâ kuery omombeú porã mbaéxatu rakaé. Haé vy má oin porã kuri mbaeixa heteí pá Liga mbya guarani SC oxaúka nhande rekó, mbaexá pá jaraá ko nhevangáa tekoá rupi. Haé vy py oxauka porã havi mbaé heteí pá jaraá ko jaoga reguá jurua kuery pé.

Ayvu nhemoexakã: Nhevangá jaogaá rupi Guarani mbya; Jaogá regua; Manga Ñembosarái; Yvyrupa; Kya Guarani.

____

La Liga Mbya Guaraní de Santa Catarina es un campeonato de fútbol de siete jugadores, diseñado y organizado por y para la comunidad Mbya Guaraní de la costa de Santa Catarina, quienes viajan entre pueblos en cada ronda del campeonato, promoviendo la integración, la conexión, el ocio, salud y alegría. El objetivo central de este trabajo fue mapear este campeonato y comprender su papel en la movilidad (guatá) y los encuentros (nheamboaty) que conectan a las personas y sus formas de vida (nhandereko) en el extenso y actualmente fragmentado territorio guaraní (Yvy Rupa). Además, otros objetivos eran: comprender el “fútbol” guaraní precolonial (conocido en la literatura como Manga Ñembosarái) relatado por los misioneros jesuitas incluso antes de la creación del fútbol inglés moderno; e identificar formas para, a través del fútbol, ​​visibilizar la existencia, la resistencia y la cultura guaraní. Para ello se utilizaron los siguientes procedimientos metodológicos: levantamiento bibliográfico, levantamiento documental de documentos jesuitas, artículos periodísticos y video documentales, observación participante, entrevistas libres y semiestructuradas, transcripción de entrevistas, además de buscar crear espacios participativos y anticoloniales. trabajar. Los principales resultados mostraron que la Liga Mbya Guaraní de Santa Catarina ha tejido una red de relaciones entre los pueblos, conectándolos y construyendo su propia concepción del territorio guaraní. Además, los resultados indican que el “fútbol” guaraní precolonial es un modelo singularmente similar al fútbol “inglés” moderno, y probablemente haya influido en él.

Palabras-clave: Fútbol Guaraní; Fútbol Indígena; Geografía del Fútbol; Territorio Guaraní; Red Guaraníes.

Abstract

The Mbya Guarani League of Santa Catarina is a seven-player football championship, designed and organized by and for the Mbya Guarani community on the coast of Santa Catarina, who travel between villages in each round of the championship, promoting integration, connection, leisure, health and joy. The central objective of this work was to map this championship and understand its role in mobility (guatá) and encounters (nheamboaty) that connect people and their ways of life (nhandereko) in the extensive, and currently fragmented, Guarani territory (Yvy Rupa). Furthermore, other objectives were: to understand pre-colonial Guarani “football” (known in literature as Manga Ñembosarái) reported by Jesuit missionaries even before the creation of modern English football; and identify ways to, through football, bring visibility to the existence, resistance and Guarani culture. For this, the following methodological procedures were used: bibliographical survey, documentary survey of Jesuit documents, newspaper articles and video documentaries, participant observation, free and semi-structured interviews, transcription of interviews, in addition to seeking to create participatory and anti-colonial work. The main results showed that the Mbya Guarani League of Santa Catarina has woven a network of relationships between the villages, connecting them and building their own conception of Guarani territory. Furthermore, the results indicate that pre-colonial Guarani “football” is a model singularly similar to modern “English” football, probably having influenced it.

Keywords: Guarani Football; Indigenous Football; Football Geography; Guarani Territory; Guarani Networks

Sumário

RESUMO , 6

1 INTRODUÇÃO , 8

2 FUNDAMENTAÇÃO TEÓRICO-METODOLÓGICA , 15
2.1 Apresentação e problematização do método , 16
2.2 Levantamento e análise bibliográfica , 18
2.3 Levantamento e análise documental , 20
2.4 O campo: observações e conversas , 21
2.5 Transcrição e escrita , 25
2.6 Mapeamento da Liga Mbya Guarani de Santa Catarina , 28
2.7 Análise dos resultados , 30
2.8 Divulgação/socialização dos resultados , 31

3 TERRITÓRIO E MOBILIDADE: YVY RUPA ha’e DJAGUATÁ , 34
3.1 Os Guarani , 35
3.2 Guatá Porã: Belo Caminhar , 41
3.3 Yvy Rupa: Território e Territorialidade Guarani , 49
3.4 Ka’aguy Porã: Mata atlântica, a agrofloresta Guarani , 52
3.5 Mongu’e Mbarete: Movimentos de resistência , 57

4 OS GUARANI INVENTARAM O FUTEBOL? , 66
4.1 Jogos, esportes e seus significados nas ciências humanas , 67
4.2 Futebol, uma história multicultural? , 70
4.3 Manga Ñembosarái: o futebol pré-colonial Guarani , 75
4.3.1 Produções sobre o futebol pré-colonial Guarani , 75
4.3.2 Quem são e o que relataram os jesuítas dos séculos XVII e XVIII , 88
4.3.3 Terminologia do jogo , 95
4.3.4 O que dizem os Guarani na atualidade? , 97
4.3.5 Dança do Xondaro e Manga Ñembosarái, aproximações , 103

5 LIGA MBYA GUARANI DE SANTA CATARINA , 107
5.1 Mapeamento e histórico da Liga Mbya Guarani de Santa Catarina , 109
5.1.1 Primeira edição (2018–2019), a origem e a construção da Liga , 109
5.1.2 Segunda edição (2019–2021) e os impactos da pandemia , 116
5.1.3 Terceira edição (2021–2022), renascimento pós-pandemia , 123
5.1.4 Quarta edição (2022–2023): a ascensão , 129
5.1.5 Quinta edição (2024) e o futuro , 138
5.2 Mbarete kunhangue: a força das mulheres na Liga Mbya Guarani de Santa Catarina , 140
5.3 Tekó: Cultura e cosmovisão na Liga Mbya Guarani de Santa Catarina , 150
5.4 Djaguatá, nhemboaty ha’e vy’a: mobilidade, encontros e alegria , 162

6 CONSIDERAÇÕES FINAIS , 175

7 REFERÊNCIAS , 180

Referência

PEREIRA, Gabriel. Liga de Futebol Mbya Guarani de Santa Catarina: Território, mobilidade e cultura - yvy rupa, djaguatá ha'e nhandereko. 2024. 190 f. Dissertação (Mestrado em Geografia) - Faculdade de Ciências e Tecnologia, Universidade Estadual Paulista, Presidente Prudente, 2024.
Ludopédio

Acompanhe nossa tabela do Campeonato Brasileiro - Série A